Hukukta “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi mevcuttur. Buna bağlı olarak da ceza muhakemesinde kıyas ve kıyas yasağı mevcuttur. Kanunda işlenen bazı suçların karşılığı bulunmamaktadır. Bu sebeple de kıyas ve kıyas yasağı vardır. Bu durumda da suç olarak kabul edilen fiilin, farklı ve başka fiiller üzerinden ele alınması sağlanmaktadır. Bir başka deyişle kanunda suç olarak kabul edilmiş fiiller, kıyas yöntemi ile kanunda yeri olmayan fiillerin yerine geçmektedir. Bu durumda hukuki olarak güvenliğin sağlanması amacı ile kıyaslama sağlanır. Hukuki güvenlik devreye girerek kişilerin lehine veya aleyhine yönelik kıyas yapılır. Aynı şekilde kıyas yasağı ilkesi yine maddi ceza hukuku çerçevesinde de uygulanabilir.
Kıyas yasağı birçok norm çerçevesinde değerlendirilir. Ceza muhakemesinde kıyas ilkesi mevcut olmamakla birlikte maddi ceza hukukunda kıyas geçerli olmaktadır. Fiile göre kıyas yönetmeliği uygulanabilir. Ancak ceza muhakemesindeki sınırlar net bir şekilde belirlenmiştir. Temel olarak özgürlük en temel sınır olarak benimsenmiştir. Özgürlüğü daraltacak herhangi bir norm üzerinden kıyaslamalara geçilemez. Özgürlük üzerinde oluşan daralmaya bağlı olarak kıyas yasağı mevcut durumdadır. Tutuklama kararı ise bu duruma verilebilecek en iyi örnektir. Kıyas ve kıyas yasağı dışında birçok ilke mevcuttur. Yasaklar bir tarafa, belirlenen ilkeler göz önünde bulundurulur. Bu sayede soruşturmalar yürütülebilir. En temel ilke doğrudanlık ilkesidir.
Bir sanığın sorgusu sırasında doğrudanlık ilkesine başvurulur. Bu aşamada işlenen suç kıyaslama doğrudanlık ilkesine göre değerlendirilir. Muhakeme ilkelerine ve kıyas ilkelerine göre karar verilir. Bunun üzerine mahkeme ve süreçleri başlar ve devam eder. Bu noktada kıyas konusundaki normlara uygun bir şekilde hareket etmek önem kazanmaktadır. Yine kıyas mantığının değerlendirilmesi süreci de son derece hassas olan bir süreçtir.
Yapılan bir fiil toplum tarafından kabul edilemez olsa bile kanunda suç olarak geçmiyorsa suç sayılmaz. Bu durumda suç işleyen kişiye ceza verilemez. Kanunda yer almayan bir suç ne kadar ahlaksız veya yüz kızartıcı olsa da sonuca ulaşmaz. Bu şekilde de devletin cezalandırma yetkisi sınırlanır. Ancak hukukta yer almayan bir suç, kıyas ile suç sayılabilir. Bu durum suç sayılan bir fiil üzerinden değerlendirilebilir.
Ceza muhakemesinde kıyas yasağı yapılabilmesi için iki genel sınır yer alır. Bunlardan biri özgürlüğün kısıtlanmasıdır. Tutuklama durumu özgürlüğü kısıtlayan bir durumdur. İstisnai normlarda da kıyas yasağı vardır. Buna örnek olarak tanıklıktan çekilme verilebilir. Kıyas konusunda ortaya konulan örnekler, karar verme aşamasında ya da uygulama aşamasında destekleyici niteliklere sahiptir.
Kıyas yoluna gidilebilmesi için durumda, hukuki ilişki olmak zorundadır. Her zaman kıyas yoluna başvurulamayabilir. Böyle bir durumda hakimin makul bir şekilde hukuki bir durum ile suçu ilişkilendirmesi gerekir. Kıyas yoluna ancak özel hukuktan kaynaklanan bir durumda başvurulabilir. Kamu hukukunda kıyas yoluna başvurulmaz.
Bunun nedeni ceza hukukunda “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesine dayandırılmasıdır. Vergi hukukunda da kıyas yoluna başvurulamamaktadır. Çünkü kanunsuz bir vergi olmamaktadır. Kıyas yoluna örnek olarak menkul satışlar gösterilebilir. Kıyas yolu ile menkul satışlara ilişkin kurallara, gayrimenkul satımı kuralları uygulanabilir.
Kıyas Yasağı ve Normlar
Kıyas yasağı birçok norm çerçevesinde değerlendirilir. Ceza muhakemesinde kıyas ilkesi mevcut olmamakla birlikte maddi ceza hukukunda kıyas geçerli olmaktadır. Fiile göre kıyas yönetmeliği uygulanabilir. Ancak ceza muhakemesindeki sınırlar net bir şekilde belirlenmiştir. Temel olarak özgürlük en temel sınır olarak benimsenmiştir. Özgürlüğü daraltacak herhangi bir norm üzerinden kıyaslamalara geçilemez. Özgürlük üzerinde oluşan daralmaya bağlı olarak kıyas yasağı mevcut durumdadır. Tutuklama kararı ise bu duruma verilebilecek en iyi örnektir. Kıyas ve kıyas yasağı dışında birçok ilke mevcuttur. Yasaklar bir tarafa, belirlenen ilkeler göz önünde bulundurulur. Bu sayede soruşturmalar yürütülebilir. En temel ilke doğrudanlık ilkesidir.
Bir sanığın sorgusu sırasında doğrudanlık ilkesine başvurulur. Bu aşamada işlenen suç kıyaslama doğrudanlık ilkesine göre değerlendirilir. Muhakeme ilkelerine ve kıyas ilkelerine göre karar verilir. Bunun üzerine mahkeme ve süreçleri başlar ve devam eder. Bu noktada kıyas konusundaki normlara uygun bir şekilde hareket etmek önem kazanmaktadır. Yine kıyas mantığının değerlendirilmesi süreci de son derece hassas olan bir süreçtir.
Kıyas Yasağının Değerlendirilmesi
Yapılan bir fiil toplum tarafından kabul edilemez olsa bile kanunda suç olarak geçmiyorsa suç sayılmaz. Bu durumda suç işleyen kişiye ceza verilemez. Kanunda yer almayan bir suç ne kadar ahlaksız veya yüz kızartıcı olsa da sonuca ulaşmaz. Bu şekilde de devletin cezalandırma yetkisi sınırlanır. Ancak hukukta yer almayan bir suç, kıyas ile suç sayılabilir. Bu durum suç sayılan bir fiil üzerinden değerlendirilebilir.
Ceza muhakemesinde kıyas yasağı yapılabilmesi için iki genel sınır yer alır. Bunlardan biri özgürlüğün kısıtlanmasıdır. Tutuklama durumu özgürlüğü kısıtlayan bir durumdur. İstisnai normlarda da kıyas yasağı vardır. Buna örnek olarak tanıklıktan çekilme verilebilir. Kıyas konusunda ortaya konulan örnekler, karar verme aşamasında ya da uygulama aşamasında destekleyici niteliklere sahiptir.
Hukukta Kıyasa Örnekler
Kıyas yoluna gidilebilmesi için durumda, hukuki ilişki olmak zorundadır. Her zaman kıyas yoluna başvurulamayabilir. Böyle bir durumda hakimin makul bir şekilde hukuki bir durum ile suçu ilişkilendirmesi gerekir. Kıyas yoluna ancak özel hukuktan kaynaklanan bir durumda başvurulabilir. Kamu hukukunda kıyas yoluna başvurulmaz.
Bunun nedeni ceza hukukunda “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesine dayandırılmasıdır. Vergi hukukunda da kıyas yoluna başvurulamamaktadır. Çünkü kanunsuz bir vergi olmamaktadır. Kıyas yoluna örnek olarak menkul satışlar gösterilebilir. Kıyas yolu ile menkul satışlara ilişkin kurallara, gayrimenkul satımı kuralları uygulanabilir.
Hukukta “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi mevcuttur. Buna bağlı olarak da ceza muhakemesinde kıyas ve kıyas yasağı mevcuttur. Kanunda işlenen bazı suçların karşılığı bulunmamaktadır. Bu sebeple de kıyas ve kıyas yasağı vardır.